De eigenzinnigheid van Hammerstein

Generaal Kurt von Hammerstein, grandseigneur en van adel, was chef van het Duitse leger tot de dag in februari 1933 waarop Hitler in de dienstwoning van de gene... » 

Generaal Kurt von Hammerstein, grandseigneur en van adel, was chef van het Duitse leger tot de dag in februari 1933 waarop Hitler in de dienstwoning van de generaal zijn plannen voor de Tweede Wereldoorlog bekendmaakte. Na deze geheime toespraak diende Hammerstein onmiddellijk zijn ontslag in. 'Angst is geen houding,' zei hij en hij maakte geen geheim van zijn afschuw voor de nationaalsocialisten en vooral ook voor Hitler. Maar hij bleef in het leger, weliswaar in een ondergeschikte functie.

Hammerstein was een buitengewoon intelligente man, maar zijn houding roept veel vragen op. Dacht hij dat de mogelijkheden voor effectief verzet te klein waren omdat de Duitsers aanvankelijk Hitler massaal steunden? Wantrouwde hij de conservatieve oppositie binnen het leger, of zat hij gevangen in de erecode van zijn klasse? Of was hij gewoon de tragische twijfelaar met een dubbelleven, die in een tijd van grote beslissingen probeerde te schipperen?

Ook de levensloop van zijn zeven kinderen is opvallend. Twee dochters waren spionnen voor de Komintern in Rusland, twee zonen waren bij Stauffenbergs verzetsgroep betrokken, allen getekend door illegaliteit, verzet en gevangenschap.

Enzensberger heeft in de onlangs geopende archieven in Berlijn en Moskou en die in München en Toronto veel nieuwe documenten gevonden. In de familiegeschiedenis van Hammerstein zijn alle belangrijke motieven en tegenstellingen van de twintigste eeuw terug te vinden. Enzensberger heeft met behulp van literaire middelen waaronder het zogenoemde dodengesprek iets extra's gecreëerd wat in een gewone biografie niet mogelijk is. Deze familiegeschiedenis is genuanceerd en nauwkeurig en maakt het morele dilemma van Hammerstein actueler dan ooit. «