'Katholieken, wat zijt Gij toch een wonderlijk volk!

De Katholiekendagen in Nederland hebben naar Duits voorbeeld en op pauselijke aanbeveling van 1899 tot 1940 plaatsgevonden. De meeste, honderdelf, hadden een di... » 

De Katholiekendagen in Nederland hebben naar Duits voorbeeld en op pauselijke aanbeveling van 1899 tot 1940 plaatsgevonden. De meeste, honderdelf, hadden een diocesane of regionale opzet. Er zijn slechts zeven Nederlandse Katholiekendagen en nog twee landelijke herdenkingsbijeenkomsten gehouden, de ene ter gelegenheid van de beëindiging van de Romeinse kwestie en de andere ter herdenking van de twaalfhonderdste sterfdag van St. Willibrord.
Reeds lang bestond behoefte aan historisch onderzoek naar de Katholiekendagen. De diocesane en regionale Katholiekendagen (1899-1940) hebben een grote bijdrage geleverd aan de godsdienstige en zedelijke vorming van de katholieken en aan hun maatschappelijke en politieke organisatie. De geestelijkheid en vele wereldlijke autoriteiten brachten door deze Katholiekendagen extra groeikracht in de katholieke beweging. De weldra massale bijeenkomsten hebben tevens als informele centrales het katholieke gemeenschapsleven samengesmeed tot eenheid. Er ontstond een hecht, kolossaal bouwwerk, destijds katholieke maatschappij genoemd, later vaak de katholieke zuil die culmineerde in een belangrijke politieke machtspositie. De Nederlandse Katholiekendagen (1919-1939) waren in de jaren twintig vooral manifestaties waar men katholieke triomf over de veroverde en gekoesterde collectieve vrijheid ten toon spreidde. In de jaren dertig werden traditionele onderwerpen hernomen teneinde de eenheid zoveel mogelijk veilig te stellen. De landelijke Katholiekendagen bevestigden in vele opzichten de hechtheid van het katholieke milieu, waarin de kerkelijke leiding echter de alom uitbottende individuele vrijheid geen plaats wist te geven. Mede daardoor ging de katholieke maatschappij tijdens het Interbellum kieren vertonen waardoor zowel op godsdienstig vlak als op maatschappelijk en politiek terrain verliezen optraden. De Katholiekendagen zijn te beschouwen als spiegels van het zich evoluerende katholicisme. Cassianus Hentzen typeerde in 1928 het katholicisme uitroepend: ‘Katholieken, wat zijt Gij toch een wonderlijk volk!’
Het hiervoor gesignaleerde ‘Te-kort’ in de geschiedschrijving over het katholicisme wordt door de dissertatie van H.J. van Xanten met ‘een diepgaande en veelzijdige beschrijving en analyse’ opgeheven. Naast de voorbereiding en het verloop van de Katholiekendagen komen rond het kernbegrip ‘orde’ vele onderwerpen van de gedachtewerld van het katholicisme in Nederland gedurende de eerste vier decennia van de twintigste eeuw ter sprake. Zij betreffen de ‘omnivalentie’ van de godsdienst, de orde, het gezag en de gehoorzaamheid in de kerk, de plaats van man, vrouw en kinderen in het gezin, de orde in de samenleving en in de staatkunde. Slechts een deel van het overvloedige bronnenmateriaal is benut.
Belangrijke elementen van het bronnenmateriaal zijn samengevat en bevatten talloze indicaties voor toekomstige onderzoekers. «